Η θερμότητα που παράγουν τα τζάκια, μεταδίδεται ολόκληρη με ακτινοβολία που δίνει προπαντός η φλόγα, αλλά επίσης και η θράκα και ο πυρωμένος τοίχος που βρίσκεται στο πίσω μέρος και στα πλαϊνά του τζακιού. Η απόδοση μεγαλώνει ή, αν θέλουμε, η κατανάλωση του καυσίμου είναι μικρότερη για τη θερμοκρασία που θέλουμε, όταν έχουμε μεγαλύτερη ακτινοβολία από την εστία και προπαντός από τα τοιχώματα του τζακιού. Για να μπορεί να ζεσταίνει, περισσότερο η εστία, πρέπει να υπάρχει από κάτω μια καταπακτή για τη στάχτη, ενώ τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του δαπέδου του τζακιού πρέπει να είναι σε θέση να απορροφούν και να συγκρατούν επί πολύ ώρα τη θερμότητα (αποθήκη θερμότητας).
Αν ο κατασκευαστής τζακιών κατασκευάστηκε το τζάκι σας για να είναι περισσότερο ένα διακοσμητικό στοιχείο παρά μια πηγή θερμότητας, θα χρειαστεί πιθανόν να το μετατρέψουμε, αφαιρώντας την επένδυση και φτιάχνοντας την καταπακτή για τη στάχτη. Με ένα σκαρπέλο, όπως αυτά πού χρησιμοποιούν οι χτίστες, βγάζουμε την επένδυση από πυρίμαχα τούβλα και το γύψο με τον οποίο ήταν κολλημένα. Αν η κατασκευή μας το επιτρέπει, είναι σκόπιμο να σκάψουμε με το σκαρπέλο τόσο, όσο χρειάζεται ώστε να μπορούμε να τοποθετήσουμε ένα τούβλο όρθιο (βάθους περίπου 12 έκ.). Αν όμως το τζάκι και ο τοίχος πάνω στον οποίο βρίσκεται δεν μας το επιτρέπουν, θα περιοριστούμε αναγκαστικά να τοποθετήσουμε τα τούβλα πάνω στη μεγάλη τους πλευρά.
Σε κάθε μια από τις περιπτώσεις αυτές, η καταπακτή για τη στάχτη θα έχει βέβαια και άλλο βάθος. Στην πρώτη περίπτωση, το βάθος θα είναι περίπου 12 έκ., ενώ στη δεύτερη 5 έως 6 έκ. Για ευκολία μας, βάζουμε στο βάθος της καταπακτής μια κατάλληλη μικρή λεκάνη από λαμαρίνα γαλβανιζέ, για να αφαιρούμε τη στάχτη κάθε τόσο. Πάνω στη καταπακτή μπορούμε, τέλος, να τοποθετήσουμε μια σιδερένια σχάρα. Μπορούμε μάλιστα να την φτιάξουμε και μόνοι μας στο σπίτι αρκετά γρήγορα, χρησιμοποιώντας σίδερο μπετόν των 8-10 χιλιοστών, διπλωμένο σε ένα συνεχές S. Πριν από το χτίσιμο, πρέπει να βρέξουμε με άφθονο νερό την επιφάνεια όπου θα βάλουμε τα τούβλα. Για πηλό, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ειδική λάσπη και τσιμέντο, που αντέχουν στη θερμοκρασία (πυρίμαχα). Ανάμεσα στα τούβλα, πρέπει να υπάρχει ένα εκατοστό περίπου λάσπη και να αφαιρείται το περίσσευμα μαι το μυστρί. Αφού τελειώσουμε, δεν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το τζάκι τουλάχιστον για είκοσι μέρες. Όταν θα το ανάψουμε για πρώτη φορά, η φωτιά δεν πρέπει να είναι δυνατή, γιατί υπάρχει κίνδυνος να ραγίσουν τα πυρότουβλα από την υπερβολική θερμοκρασία.
Ανάλογη δουλειά, κάνουμε και στον τοίχο που βρίσκεται στο πίσω μέρος. Για να μπορεί ο τοίχος αυτός να συγκρατεί τη θερμότητα και να την στέλνει σταθερά και ανεξάρτητα από τις αυξομοιώσεις της φωτιάς, πρέπει να τον επενδύσουμε με πυρότουβλα. Αν όμως ο τοίχος είναι απόλυτα κατακόρυφος και στο ίδιο επίπεδο με την πίσω πλευρά της καπνοδόχου, η απόδοση θα είναι χαμηλή γιατί η θερμοκρασία που θα έχουν τα πυρότουβλα, δεν θα είναι αρκετά μεγάλη. Για αυτό και υπάρχουν στο εμπόριο ειδικά στοιχεία από πυρίμαχο υλικό που έχουν κατάλληλο σχήμα και που μικραίνουν το στόμιο από όπου περνάει ο καπνός. Χωρίς να χρειαστεί να αγοράσουμε τα ειδικά αυτά στοιχεία, μπορούμε να φτιάξουμε μόνοι μας κάτι ανάλογο με ένα κομμάτι λαμαρίνα.
Παίρνουμε δηλαδή μια λαμαρίνα πάχους 2 χιλιοστών και την κόβουμε (ή τη δίνουμε σε ένα σιδηρουργείο για να μας την κόψει) σε φάρδος όσο είναι το τζάκι, μείον μισό πόντο και σε μήκος 60-80 εκατοστά (το μήκος εξαρτάται από τις διαστάσεις που έχει το στόμιο της καπνοδόχου και το μέγεθος του τζακιού). Η λαμαρίνα αυτή διπλώνεται στη μέση, ώστε να σχηματίσει μια δίεδρη γωνία. Η γωνία πρέπει να είναι τέτοια, ώστε το βάθος της καπνοδόχου να μικραίνει στο ένα τρίτο. Στην πάνω πλευρά της λαμαρίνας, ανοίγουμε δυο τρύπες των 6-8 χιλιοστών σε απόσταση 10 εκατοστά από την κάθε γωνία. Η λαμαρίνα θα κρεμαστεί μέσα στην καπνοδόχο από τις τρύπες αυτές, με τρόπο ώστε η γωνία να βρίσκεται μερικά εκατοστά πιο πάνω από το στόμιο της καπνοδόχου. Με τον τρόπο αυτό αυξάνει η ακτινοβολία του τζακιού και περιορίζεται σημαντικά η διαφυγή θερμότητας με τα καυσαέρια.
Αν ο κατασκευαστής τζακιών κατασκευάστηκε το τζάκι σας για να είναι περισσότερο ένα διακοσμητικό στοιχείο παρά μια πηγή θερμότητας, θα χρειαστεί πιθανόν να το μετατρέψουμε, αφαιρώντας την επένδυση και φτιάχνοντας την καταπακτή για τη στάχτη. Με ένα σκαρπέλο, όπως αυτά πού χρησιμοποιούν οι χτίστες, βγάζουμε την επένδυση από πυρίμαχα τούβλα και το γύψο με τον οποίο ήταν κολλημένα. Αν η κατασκευή μας το επιτρέπει, είναι σκόπιμο να σκάψουμε με το σκαρπέλο τόσο, όσο χρειάζεται ώστε να μπορούμε να τοποθετήσουμε ένα τούβλο όρθιο (βάθους περίπου 12 έκ.). Αν όμως το τζάκι και ο τοίχος πάνω στον οποίο βρίσκεται δεν μας το επιτρέπουν, θα περιοριστούμε αναγκαστικά να τοποθετήσουμε τα τούβλα πάνω στη μεγάλη τους πλευρά.
Σε κάθε μια από τις περιπτώσεις αυτές, η καταπακτή για τη στάχτη θα έχει βέβαια και άλλο βάθος. Στην πρώτη περίπτωση, το βάθος θα είναι περίπου 12 έκ., ενώ στη δεύτερη 5 έως 6 έκ. Για ευκολία μας, βάζουμε στο βάθος της καταπακτής μια κατάλληλη μικρή λεκάνη από λαμαρίνα γαλβανιζέ, για να αφαιρούμε τη στάχτη κάθε τόσο. Πάνω στη καταπακτή μπορούμε, τέλος, να τοποθετήσουμε μια σιδερένια σχάρα. Μπορούμε μάλιστα να την φτιάξουμε και μόνοι μας στο σπίτι αρκετά γρήγορα, χρησιμοποιώντας σίδερο μπετόν των 8-10 χιλιοστών, διπλωμένο σε ένα συνεχές S. Πριν από το χτίσιμο, πρέπει να βρέξουμε με άφθονο νερό την επιφάνεια όπου θα βάλουμε τα τούβλα. Για πηλό, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ειδική λάσπη και τσιμέντο, που αντέχουν στη θερμοκρασία (πυρίμαχα). Ανάμεσα στα τούβλα, πρέπει να υπάρχει ένα εκατοστό περίπου λάσπη και να αφαιρείται το περίσσευμα μαι το μυστρί. Αφού τελειώσουμε, δεν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το τζάκι τουλάχιστον για είκοσι μέρες. Όταν θα το ανάψουμε για πρώτη φορά, η φωτιά δεν πρέπει να είναι δυνατή, γιατί υπάρχει κίνδυνος να ραγίσουν τα πυρότουβλα από την υπερβολική θερμοκρασία.
Ανάλογη δουλειά, κάνουμε και στον τοίχο που βρίσκεται στο πίσω μέρος. Για να μπορεί ο τοίχος αυτός να συγκρατεί τη θερμότητα και να την στέλνει σταθερά και ανεξάρτητα από τις αυξομοιώσεις της φωτιάς, πρέπει να τον επενδύσουμε με πυρότουβλα. Αν όμως ο τοίχος είναι απόλυτα κατακόρυφος και στο ίδιο επίπεδο με την πίσω πλευρά της καπνοδόχου, η απόδοση θα είναι χαμηλή γιατί η θερμοκρασία που θα έχουν τα πυρότουβλα, δεν θα είναι αρκετά μεγάλη. Για αυτό και υπάρχουν στο εμπόριο ειδικά στοιχεία από πυρίμαχο υλικό που έχουν κατάλληλο σχήμα και που μικραίνουν το στόμιο από όπου περνάει ο καπνός. Χωρίς να χρειαστεί να αγοράσουμε τα ειδικά αυτά στοιχεία, μπορούμε να φτιάξουμε μόνοι μας κάτι ανάλογο με ένα κομμάτι λαμαρίνα.
Παίρνουμε δηλαδή μια λαμαρίνα πάχους 2 χιλιοστών και την κόβουμε (ή τη δίνουμε σε ένα σιδηρουργείο για να μας την κόψει) σε φάρδος όσο είναι το τζάκι, μείον μισό πόντο και σε μήκος 60-80 εκατοστά (το μήκος εξαρτάται από τις διαστάσεις που έχει το στόμιο της καπνοδόχου και το μέγεθος του τζακιού). Η λαμαρίνα αυτή διπλώνεται στη μέση, ώστε να σχηματίσει μια δίεδρη γωνία. Η γωνία πρέπει να είναι τέτοια, ώστε το βάθος της καπνοδόχου να μικραίνει στο ένα τρίτο. Στην πάνω πλευρά της λαμαρίνας, ανοίγουμε δυο τρύπες των 6-8 χιλιοστών σε απόσταση 10 εκατοστά από την κάθε γωνία. Η λαμαρίνα θα κρεμαστεί μέσα στην καπνοδόχο από τις τρύπες αυτές, με τρόπο ώστε η γωνία να βρίσκεται μερικά εκατοστά πιο πάνω από το στόμιο της καπνοδόχου. Με τον τρόπο αυτό αυξάνει η ακτινοβολία του τζακιού και περιορίζεται σημαντικά η διαφυγή θερμότητας με τα καυσαέρια.
